مهدی عبداللهی، دبیر گروه اقتصاد: 27 آبان ۱۴۰۰ رئیسجمهور در جریان سفر به استان زنجان از شرکت روغننباتی جهان بازدید کرد. این گرچه اولین بازدید رئیسجمهور از روغننباتی جهان بود، اما دومین حضور سیدابراهیم رئیسی در این شرکت طی دوسال اخیر بود؛ چراکه رئیسی 14شهریور 1398 نیز بهعنوان رئیس قوهقضائیه از این شرکت بازدید کرده بود. درجریان این سفر، رئیسجمهور با عصبانیت میگوید: «800 کارگر در اینجا میتوانند کار کنند، با 80 کارگر ظاهرسازی کردهاند؛ این نمیشود که.» اینکه رئیسجمهور با عصبانیت از ظاهرسازی مدیرعامل روغننباتی جهان سخن گفت، شاید دلیلش همین موضوع باشد که بهرغم اخطارهای قبلی، مدیرعامل شرکت هیچ قدمی را برای احیای روغننباتی جهان برنداشته است. اما در جریان بازدید رئیسجمهور از این کارخانه، برخی کارگران روغننباتی جهان که نگران ازدست دادن شغل خود هم بودند، این پیام را به رئیسی منتقل کردند که خط تولیدی که بازدید از آن صورت میگیرد، تنها یک خط تولید کارخانه با ظرفیت 10 درصدی کارخانه است که ازسوی صاحبان کارخانه و در آستانه ورود رئیسجمهوری راهاندازی شده است. البته نکته قابلتامل اینکه آنطور که دوربین صداوسیما بهتصویر کشید، کارگران مظلوم حتی از گفتن مشکلات و تاخیرها در پرداخت حق و حقوقشان هم ترس داشتند. بههرحال اتفاقات روغننباتی جهان بهانهای شد تا در ادامه بهطور مختصر آنچه در جهان و دیگر شرکتهای وابسته به مدیرعامل فعلی شرکت افتاده را مرور و بررسی کنیم.
پای یک «بیژن» در میان است
قبل از آنکه توضیح دهیم برای روغننباتی جهان و دیگر شرکتها چه اتفاقی افتاد تا به اینجا رسیدند؛ شاید بهتر باشد از کسی سخن بگوییم که دهها شرکت را به این حالوروز انداخت. شرکت کف (داروگر) که تا سال 88 دراختیار سهامدارانی چون شرکت سرمایهگذاری بانک ملی با سهم ۱ درصدی، بنیاد شهید (سازمان اقتصادی کوثر) با سهم ۳۷ درصدی و سهامداران جزء بود، در آن سال دو شرکت سرمایهگذاری گروه توسعه ملی ایران و سرمایهگذاری توسعه ملی اقدام به واگذاری بهترتیب بلوک 16.2 درصدی و ۲۰ درصدی سهام شرکت کف به مالک جدیدی بهنام بیژن اسماعیلی کردند. طبق اطلاعات صورت مالی هلدینگ داروگر تا سال 1388 بیژن اسماعیلی ازسوی شرکت سرمایهگذاری توسعه ملی بانک ملی ایران نایبرئیس هیاتمدیره هلدینگ داروگر بوده است.
اسماعیلی اواخر 6 ماهه دوم سال ۸۹، بلوک 86.36درصدی سهام کف مربوط به سازمان اقتصادی کوثر را نیز خرید. بر این اساس با خریداری بلوک مذکور، اسماعیلی بهعنوان سهامدار عمده، اولین جلسه مجمع عادی فوقالعاده شرکت برای انتخاب اعضای هیاتمدیره جدید را برگزار و تمام کرسیها را بهدست آورد. اولین ترکشهای ورود اسماعیلی به شرکت داروگر در سال 89 رخ داد؛ زمانی که مجمع سال ۸۹ شرکت برگزار شد و سود تقسیمی ۳۵ تومانی یعنی بیش از ۹۵ درصد سود تحققیافته میان سهامداران مورد تصویب قرار گرفت. در آن مجمع اعلام شد شرکت تصمیم دارد سهام دو شرکت دیگر را خریداری کند. شرکت با چنین تقسیم سود بیسابقهای نسبتبه دیگر صنایع بورسی، با سازمان بورس اوراق بهادار به بهانه اینکه نقلوانتقالاتی که صورت گرفته منجربه خروج یکسری داراییها از شرکت شده که احتمال حادث شدن زیان ازجانب آن برای سهامداران وجود دارد، با مدیریت شرکت وارد چالش شده و این وضعیت دقیقا از ابتدای نیمه دوم سال ۸۹ و همزمان با ورود رسمی اسماعیلی در ترکیب اصلی هیاتمدیره شروع و با توقف نماد معاملاتی شرکت در بورس از سال ۸۹ تا ۱۳۹۲ همچنان ادامه مییابد. ابهام در معاملات درونگروهی سهام و جابهجایی وجوه پولی و جایگزین کردن آن با برخی داراییها، مهمترین ایرادات سازمان بورس به مدیریت جدید بود. این اقدامات عجیب اسماعیلی در سالهای بعد نیز ادامه داشت و حالا بسیاری از فعالان این حوزه، همچنان واگذاری شرکت داروگر به این شخص را عجیب و اقدامات مدیریت جدید را یکی از عوامل سقوط داروگر میدانند. بهطور کلی سهدلیل سوءمدیریت، بدهی به نظام بانکی و بحرانهای اقتصادی در سقوط این شرکت نقش داشتهاند که بهزعم کارشناسان مورد اول و دوم مهمتر از مورد آخری است. در هر زمانی رسانهها بهسراغ هلدینگ داروگر رفتهاند، بیژن اسماعیلی به هیچ رسانهای پاسخگو نبوده و همواره هر آنچه که مطرح شده را تکذیب کرده است. در ادامه توضیح خواهیم داد که روغننباتی جهان تنها قربانی واگذاری هلدینگ داروگر به بیژن اسماعیلی نبوده است؛ کیوان همدان، تولیپرس و شرکت نوستالژیک داروگر قربانیان دیگری هستند که حالا همه نفسهای آخرشان را میکشند.
مرگ تدریجی یک برند 65 ساله
شرکت داروگر بهعنوان پایهگذار تولید صنعتی صابون و پودر لباسشویی در کشور، در سال 1307 یعنی چیزی حدود هشتدهه پیش اولین محصول خود را با نام صابون سوبلمه در شهر اصفهان تولید و به بازار عرضه کرد و پس از 13 سال فعالیت، کارخانه این شرکت بهمنظور گسترش برنامههای تولیدی از اصفهان به تهران منتقل و در سال 1336 تحت عنوان شرکت داروگر به ثبت رسید. 30 سال قبل نیز در چنین روزهایی بورس اوراق بهادار تهران پذیرای پیوستن نماد این شرکت به خود بود که نام آن نقطهعطفی برای صنعت فرآوردههای بهداشتی ایران بهشمار میآمد. اما چندسالی است که شرایط برای این شرکت بهخوبی پیش نرفته و داروگر نیز درحال پیوستن به قافله شرکتهای نوستالژیک ایران مانند «ارج» است. در دهمین سالگرد واگذاری عمده سهام این شرکت به مالک جدید، وضعیت تولیدی و سود و درآمد این شرکت تعریفی ندارد. زمزمههای ورشکستگی داروگر یکبار در اوایل سال 96 مطرح شده بود که فورا با تکذیب وزارت صمت همراه بود؛ اما بار دیگر در سال 99 و با آگهی مزایده اموال این شرکت توسط سازمان امور مالیاتی مجددا «ورشکستگی داروگر» موردتوجه قرار گرفت. در خبرها آمده بود هلدینگ داروگر به سازمان امور مالیاتی کشور حدود 830 میلیارد تومان بدهکار بوده که برای تسویه این مبلغ، 48 کامیون شرکت در معرض فروش گذاشته شد.
شرکت اصلی هلدینگ داروگر دارای ۱۲ زیرمجموعه در بخشهای غذایی، دارویی، بهداشتی و شوینده است. این شرکت با دارا بودن 175 نوع محصول مختلف آرایشی و بهداشتی، همیشه در سبد مصرفی خانوارهای ایرانی حضور داشته و کسی در کشور نیست که حداقل یکبار صابون کف به تن او نخورده باشد. در همین رابطه صابون نخل زیتون داروگر بیش از 70 سال سابقه حضور در بازار مصرف داخلی را داشته یا شامپوهای خمرهای یا همان تخممرغی این شرکت تاریخچهای 64ساله را با خود دارد. طی سال 1352 نام شرکت داروگر به شرکت کف (سهامی عام) تغییر یافت و این همزمان بود با توسعه و افزودن به تنوع محصولات این شرکت؛ بهطوریکه همگام با تولید پودر لباسشویی، برای اولینبار در ایران توانست مایع ظرفشویی با نام «ریکا» را تولید کند که برای خیلی از مردان و زنان پابهسن گذاشته شنیدن این برند یادآور خاطرات نوستالژیک است. داروگر، تولیپرس، تیدی، روغننباتی جهان، کیوان، کیمیای ایرانی، شرکت بستهبندی البرز و شرکت صنابع بستهبندی داروگر برخی از شرکتهای هدلینگ داروگر هستند که اغلب این شرکتها همانند شرکت اصلی داروگر، حالوروز خوشی ندارند.
زیان انباشته داروگر ۴۵ برابر تولید گروه
آنطور که در نمودار آمده، زیان انباشته تلفیقی هلدینگ کف (داروگر) در پایان سال 1399 به ۱۰۷۹ میلیارد تومان رسیده است. این رقم در سال 1398 حدود 838 میلیارد تومان بوده است. بررسیها نشان میدهد اگر کمی به گذشته برگردیم، از سال 1388 تا 1392 داروگر سود انباشته داشته و رقم آن بین 24 تا 25 میلیارد تومان در نوسان بوده، اما از سال 1393 به بعد هرساله به زیان انباشته این هلدینگ افزوده شده است. با این حساب، طی سالهای ۹۲ تا پایان سال 99 زیان انباشته هلدینگ داروگر نزدیک به 270 برابر شده است. اما رقم زیان انباشته ۱۰۷۹ میلیاردتومانی داروگر از این منظر قابلتامل است که کل درآمد عملیاتی گروه 24 میلیاردتومان و کل درآمد عملیاتی شرکت داروگر 8.6 میلیارد تومان بوده است. اگر کوتاه بگوییم، زیان انباشته ۱۰۷۹ میلیاردتومانی گروه داروگر ۴۵ برابر درآمد عملیاتی این هلدینگ است.
سقوط 70 درصدی تولید داروگر
گفته شد که درآمد عملیاتی هلدینگ داروگر در سال گذشته 24 میلیاردتومان و در سال 1398 نیز نزدیک به 25 میلیاردتومان بوده است. درآمد عملیاتی شرکت نیز طی سال گذشته 8.5 و در سال 1398 حدود 8.9 میلیاردتومان بوده است. نگاهی به تولیدات هلدینگ داروگر نشان میدهد در سال گذشته تولیدات تولیدات این گروه شامل پودر، مایع ظرفشویی، صابون، انواع جعبه، انواع در، شامپو، اسید سولفونیک، انواع لیبل کالا و نرمکننده موی سر بوده است.
بررسی اقلام تولیدی این هلدینگ طی سال گذشته نشان میدهد اغلب اقلام تولیدی گروه بهجز مایع ظرفشویی، حتی نسبتبه سال 1398 نیز که جزء کمترین حجم تولیدی گروه بوده، کاهش داشته است. برای مثال تولید پودر لباسشویی در سال گذشته کاهش 29 درصدی داشته، شامپو 61 درصد، نرمکننده موی سر 50 درصد و سایر اقلام نیز کاهش را تجربه کردهاند.
اما آنطور که در نمودار آمده، در خود شرکت داروگر (بدون درنظر گرفتن کل هلدینگ)، مقدار تولید از سال 1388 تا 1399 کاهش 70 درصدی در تولید را تجربه کرده است. طبق این نمودار، کل محصولات تولیدی شرکت داروگر از 74 هزار و 663 تن در سال 89 و 91 هزار و 320 تن در سال 1390 به 22 هزار و 277 تن در پایان سال 1399 رسیده است. این آمار گویای سقوط 70 درصدی تولیدات شرکت نوستالژیک داروگر است.
لازم به ذکر است، در سال گذشته داروگر درمجموع 22 هزار و 277 تن تولید داشته که این میزان نسبتبه مدت مشابه سال 1398 که 46 هزار و 139 تن بوده، کاهش 52 درصدی داشته است. بر این اساس طی سال گذشته داروگر 1259 تن صابون جامد تولید کرده که نسبتبه سال 1398 کاهش 51 درصدی داشته است. طی سال گذشته مایع ظرفشویی تولیدی این شرکت 16 هزار و 655 تن بوده که کاهش 16 درصدی داشته، شامپوی تولیدی شرکت 1730 تن بوده که کاهش 80 درصدی داشته است، پودر ظرفشویی شرکت 2453 تن بوده که کاهش 82 درصدی داشته است. خمیردندان داروگر از 337 تن به صفر رسیده و همچنین تولید سایر محصولات نیز 79 درصد کاهش نشان میدهد.
مرگ جهان با ورود بیژن اسماعیلی
۱۵ آبان ۱۳۳۴ کارخانه روغننباتی جهان برای تولید روغن از روغندانههای پنبه با سرمایهگذاری مشترک محمد فاتح و محمدعلی غضنفر در حاجیآباد کرج تاسیس شد. این کارخانه به تولید روغنهای جامد در وزنهای ۹۰۰ گرمی تا ۱۷ کیلوگرمی اقدام میکرد و ظرفیت تولید آن به ۲۶۰ تن روغن جامد و مایع هم رسید. کارخانه تحتمدیریت بنیاد شهید قرار گرفت و پس از انتقال به کیلومتر ۱۵ آزادراه زنجان- قزوین در اوایل دهه ۸۰ با حضور برخی مسئولان کشوری در سال ۸۵ به بهرهبرداری مجدد رسید. در آن ایام حدود ۴۸درصد سهام کارخانه در اختیار بنیاد شهید و امور ایثارگران، حدود هفتدرصد در اختیار ستاد اجرایی فرمان امام و بقیه در اختیار سایر شرکتهای سرمایهگذاری و عمومی بود. اواسط شهریورماه سال ۸۵ فاز نخست کارخانه روغننباتی جهان پس از انتقال به محل جدید در استان زنجان به بهرهبرداری رسید؛ افتتاحی که شاید فقط در چند سال نخست برای کارگران خوشیمن بود و بعد از آن نانی که قرار بود برای آنها روغنی شود را نهتنها روغنی نکرد، بلکه آن را آجر کرد.
روغننباتی جهان در اواخر کار دولت دهم به بهانه خصوصیسازی بنابر اصل ۴۴ قانون اساسی و بدون حضور سازمان خصوصیسازی به اسماعیلی سپرده شد تا دور جدیدی از حیات خود را آغاز کند، اما این واگذاری هرگز کمکی به اقتصاد استان یا کارگران این شرکت نبود، بلکه دور جدیدی از تعدیلها و اعتصابات و بیکاری را برای کارگران این شرکت به دنبال داشت.
شاید بتوان گفت بیژن اسماعیلی از هیچکس حرفشنوی نداشت و هر کار و عملی که دلش میخواست را با نظر و خواسته خود عملی و اجرا میکرد و حتی در این زمینه تعهدات و حتی امتیازدهیهای مکرر مسئولان هم چارهساز نبود و پاشنه در روغننباتی جهان به خواسته بیژن و در راستای منافع وی میچرخید.
کارخانهای که با بهروزترین و مدرنترین دستگاههای روز تجهیز شده و چرخه کامل بستهبندی را دارد، قبل از واگذاری روزانه تا 420 تن تولید داشت اما کمکم رو به افول رفت تا اینکه تولید آن به کمتر از 50 تن رسید تا بسیاری از متخصصان زبده شرکت به دلیل افت تولید چاره را در جدایی از این شرکت ببینند. گفته میشود تعداد کارگران در زمان واگذاری حدود 640 نفر بوده که اکنون فقط 80 کارگر باقی مانده است.
14 شهریور سال 1398 رئیسی، رئیس وقت قوه قضائیه پس از شنیدن سخنان کارگران و درخواست توضیح از مسئولان استانی درخصوص مشکلات این کارخانه در جلسه شورای اداری استان قول پیگیری و به سرانجام رسیدن مشکلات این کارخانه را داد. دستور این بود که تکلیف کارگران جهان باید در سریعترین زمان ممکن روشن شود و ۱۰ روز بعد از این دستور تصمیمهای مهمی در جلسه مسئولان قضایی و اجرایی استان با مدیران جهان گرفته شد اما آنطور که اخیرا مشخص شد ظاهرا پس از دو سال، تصمیمات به مرحله اجرا نرسیده است.
تعیین ضربالاجل رئیسی برای بیژن اسماعیلی درحالی است که هشتم آبان سال 1399 مهدی رفیعی، مدیر گفتمانسازی بسیج دانشجویی دانشگاههای استان زنجان با بیان اینکه تنها یک خط تولید کارخانه روغننباتی جهان با هفت کارگر فعال است، از تعطیلی 11 خط تولید این کارخانه خبر داد.
کارگران میگویند مسئولان کارخانه هیچ برنامهای برای تولید ندارند، کارخانهای که ظرفیت اشتغال مستقیم برای حداقل هزار و ۲۰۰ نفر را دارد نباید حال و روزش اینگونه باشد. در این کارخانه بزرگ تولید روغن درحال حاضر ۸۰ کارگر مشغول کار هستند که به دلیل متوقف شدن فعالیت خطوط تولیدی کارخانه، کاری برای انجام ندارند.