جشنواره فیلم فجر بدون شک مهمترین رویداد فرهنگی هنری در ایران است که از سال ۱۳۶۱ تاکنون به صورت پیوسته برگزار می‌شود. شیوه برگزاری، محل برگزاری، کمیت و کیفیت آثار بخش مسابقه جشنواره فیلم فجر؛ از جمله موضوعاتی است که همواره طی این سالیان، برای مخاطبان، فیلمسازان، منتقدان و اهالی رسانه اهمیتی شایان توجه داشته است. 
امسال شاید از این منظر که این رویداد ۴۰ ساله می شود و از سویی دیگر به دلیل کاهش سخت گیری هایی که از باب شیوع بیماری کرونا در دو سال گذشته گریبان گیر جامعه جهانی بوده، این دوره از جشنواره فیلم فجر اهمیتی مضاعف یافته و بار دیگر بر صدر مهمترین رویدادهای پایانی سال قرار گرفته است.
امسال ۲۲ اثر به بخش مسابقه جشنواره فیلم فجر راه یافته که قرار است در میانه بهمن ماه ۱۴۰۰ (۱۱ تا ۲۱ بهمن برای اهالی رسانه و منتقدان و ۱۲ تا ۲۲ بهمن برای سینماهای مردمی) اکران شود.

«بدون قرار قبلی» تنها اثر اقتباسی جشنواره چهلم
درست سال گذشته و در خلال سی و نهمین جشنواره فیلم فجر بود که محسن قرایی با بی همه چیز موفق شد تا علاوه بر سیمرغ بلورین در ۴ رشته تدوین، موسیقی متن، طراحی لباس و جایزه ویژه هیئت داوران، سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه اقتباسی را از آن خود کند؛ اثر خوش ساختی که مجموعه ای از بهترین هنرپیشگان را در اختیار داشت و داستانش اقتباسی آزاد از نمایشنامه مشهور ملاقات بانوی سالخورده نوشته فردریش دورنمات بود.
امسال در حالی سهم فیلم‌های اقتباسی از ویترین جشنواره فیلم فجر اندک است که سال گذشته کارزارهای توجه به فیلمنامه‌های اقتباسی فعال شده بود به طوری که بنیاد سینمایی فارابی طی فراخوانی اعلام کرد تصمیم دارد تا آثار برگزیده در گونه‌های مختلف ادبیات داستانیِ پس از انقلاب را بر اساس جذابیت‌های داستانی، اولویت‌های فرهنگی و قابلیت‌های سینمایی، برای تولید فیلم مورد حمایت قرار دهد؛ طرحی که خروجی مورد توجهی لااقل در این دوره از جشنواره نداشته است.
به رغم این شرایط مهیا برای تولید آثار اما تنها اثر اقتباسی جشنواره چهلم فیلم سینمایی بدون قرار قبلی اثر بهروز شعیبی است که ظاهرا برداشتی آزاد از یکی از داستان‌های مصطفی مستور (نویسنده و پژوهشگر) است.
شعیبی درباره فیلمنامه و اینکه آیا بدون قرار قبلی بر اساس یکی از داستان‌های مصطفی مستور نوشته شده است، توضیح داده است: قصه بدون قرار قبلی از فروردین ۱۳۹۹ برای ما شروع شد. جلسات مختلف زیادی حتی با فیلمنامه‌نویس‌ها و اساتید مختلف داشتیم و روی قصه حرف زدیم. ما از آقای مستور اجازه گرفتیم و ایشان به عنوان مشاور فیلمنامه در کنار ما بودند.
بدون قرار قبلی روایتگر داستان بازگشت‌ یک هنرمند به کشور پس از سال‌ها دوری است تا ادای دینی باشد به غم غربت هنرمندانی که سال ها در غربت زندگی کرده‌اند. پگاه آهنگرانی، مصطفی زمانی، صابر ابر و الهام کردا بازیگران این فیلم سینمایی هستند.

«موقعیت مهدی» و «بیرو» دو فیلم پرتره جشنواره
فیلم پرتره‌ها آثاری برگرفته از زندگی شخصیت‌های حقیقی در دنیای واقعی هستند. این گونه به دلیل روایتگری داستانی که مابه‌ازایی بیرونی و خارج ز سینما دارند همواره از جذابیت‌های زیادی برای تماشاگران برخوردار بوده‌اند.
امسال و در خلال برگزاری جشنواره سینما حقیقت فیلم پرتره‌های متعددی به نمایش درآمد که بی‌شک یکی از جذابترین آنها مستند شهروند اَشه (Citizen Ashe) بود.
پرتره‌ای که روایتگر زندگی (آرتور اَش: Arthur Robert Ashe, Jr زاده ۱۰ ژوئیه ۱۹۴۳ - درگذشته ۶ فوریه ۱۹۹۳) اولین تنیسور سیاه پوست ایالات متحده آمریکا بود که در دوران بازی خود سه بار عنوان مسابقات بزرگ جهانی تنیس، مشهور به گرنداسلم، را برده است.
به رغم این جذابیت اما توجه به سینمای پرتره آن گونه که باید در سینمای ایران ساخته و پرداخته نشده است؛ البته در سال‌های اخیر تولیدات در این راستا افزایش داشته و رشد قابل قبولی را به خود دیده است؛ فیلم غلامرضا تختی فیلمی در سبک زندگی‌نامه‌ای و ورزشی به کارگردانی بهرام توکلی، تهیه‌کنندگی سعید ملکان و به قلم بهرام توکلی و سعید ملکان محصول سال ۱۳۹۷ یک از فیلم‌پرتره‌های اخیر بود که در نخستین روز از سی و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر رونمایی شد.
تک‌تیرانداز فیلمی به کارگردانی علی غفاری و تهیه‌کنندگی ابراهیم اصغری محصول بنیاد فرهنگی روایت فتح تولید سال ۱۳۹۹ و دربارهٔ تک تیراندازی به نام عبدالرسول زرین دیگر سینمایی متاخری بودکه در سی و نهمین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد.
و منصور فیلمی به کارگردانی و نویسندگی سیاوش سرمدی و تهیه‌کنندگی جلیل شعبانی محصول سال ۱۳۹۸ بود که در سی و نهمین دوره جشنواره فیلم فجر اکران شد و روایتی بود از زندگی شهید منصور ستاری.
امسال و با این تفاسیر دو فیلم سینمایی پرتره در جشنواره فیلم فجر حضور دارد:
فیلم سینمایی موقعیت مهدی یکی از این دو اثر است. این فیلم به رشادت‌های لشکر ٣١ عاشورا می‌پردازد و ضمن نمایش فرازهایی از مجاهدت‌های خاموش برخی از دلاوران این لشکر در عملیات‌های خیبر و بدر و نمایش رشادت‌های حمید باکری، زندگی و شهادت مهدی باکری را محور داستان خود قرار داده است.
در خلاصه داستان این فیلم که توسط هادی حجازی‌فر و ابراهیم امینی نوشته شده، آمده است: مهدی باکری، فرمانده لشکر ۳۱ عاشورا از برادر کوچک‌ترش حمید می‌خواهد برخلاف مشکلاتی که برایش پیش آمده به منطقه برگردد و در کنار او باشد. حمید می‌پذیرد و همراه می‌شود. حالا بعد از عملیات خیبر، مهدی باید تنها به خانه برگردد...
هادی حجازی‌فر، ژیلا شاهی، وحید حجازی‌فر، معصومه ربانی‌نیا، وحید آقاپور و روح‌الله زمانی، بازیگران این فیلم سینمایی‌اند.
دیگر فیلم پرتره جشنواره امسال بی‌رو است؛ فیلمی که در آن زندگی علیرضا بیرانوند در دوره نوجوانی را به تصویر می کشد. بیرانوند در بی‌رو سوژه جدیدترین اثر مرتضی علی عباس میرزایی شده و این فیلم از آن جهت حائز اهمیت است که به روایت زندگی شخصیتی می‌پردازد که در قید حیات است؛ موضوعی که چندان در سینمای ایران متداول نبوده است.
بی‌رو روایتی از زندگی علیرضا بیرانوند از دوران کودکی تا ورود به فوتبال حرفه‌ای و عضویت در تیم ملی فوتبال است و طبق آنچه که از اخبار رسمی این فیلم منتشر شده یکی از اقوامش به نام حسین بیرانوند ایفاگر نقش او در فیلم است. حسین بیرانوند، رضا داوود نژاد، سعید داخ، صحرا اسدالهی، سهیل قنادان، سیاوش چراغی پورو محمد نیکبخت بازیگران این فیلم هستند.

«دسته دختران»، «۲۸۸۸» و «موقعیت مهدی» سه قاب از دفاع مقدس
بی شک سینمای مقاومت که در ایران با نام سینمای دفاع مقدس شناخته می‌شود بومی‌ترین گونه سینمای ایران محسوب است که با ساختار و مناسبات یک اتفاق جمعی و تاریخی در داخل کشور پایه گذاری شده. سینمای دفاع مقدس از جمله قوی‌ترین ژانرهای سینمایی ماست که همچنان می‌تواند بکرترین موضوعات را به تصویر بکشد و این حقیقت را فیلم‌های موفق دفاع مقدسی در سال‌های اخیر نشان می‌دهد.
سهم سینمای دفاع مقدس از جشنواره چهلم سه فیلم است.
محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در نخستین گفتگوهایش بعد از رسیدن به مقام وزارت، بر اهتمام جدی به ساخت فیلم‌هایی با همین محوریت و حضورشان در بستر جشنواره تاکید کرده بود، به نظر می‌رسد افزایش فیلم‌هایی با موضوع دفاع مقدس در جشنواره امسال بی ربط با این اظهار نظر نیست.
فیلم سینمایی دسته دختران فیلمی به کارگردانی و نویسندگی منیر قیدی و تهیه‌کنندگی محمدرضا منصوری محصول سال ۱۴۰۰ می باشد.
منیر قیدی پیش از این ویلایی‌ها را با تمرکز بر زنان در دوران دفاع مقدس ساخته بود، مصائب زنانی که پشت خط نبرد بودند اما ایثارشان انکارنشدنی است قیدی این بار در دسته دختران راوی مقاومت و ایثار زنان در روزهای پرتلاطم ابتدایی جنگ است.
او با بازسازی تصاویر زنده و مستند از نبرد خانه‌به‌خانه خرمشهر، اولین تصویر سینمایی با نگاه زنانه از آن مقاومت را خلق کرده است. نیکی کریمی، هدی زین العابدین، پانته آ پناهی ها، فرشته حسینی، حسین سلیمانی، یاسین مسعودی، مهدی حسینی نیا و محمد صدیقی مهر بازیگران این فیلم سینمایی هستند.
کیوان علی محمدی به همراه علی اکبر حیدری امسال فیلم سینمایی ۲۸۸۸  را با تمرکز بر حوادث سال‌های جنگ تولید کرده‌اند، فیلمی که در ابتدا سوباشی نام داشت اما سازندگانش ترجیح دادند نامی متفاوت را برای آن برگزینند.
در این فیلم هشت سال جنگ ایران و عراق روایت می‌شود که از روز اول تا روز آخر جنگ را دربرمی‌گیرد و بخش‌هایی از فیلم در شهرک دفاع مقدس جلوی دوربین رفته است.
در این فیلم با یک فضای جنگی متفاوت رو به رو هستیم و در فیلم نام بسیاری از شخصیت‌های مهم زمان جنگ که در جبهه‌ها حضور داشتند و شهید شدند یا رشادت داشتند آورده می‌شود. در حقیقت سازندگان در این فیلم روی چند خلبان دوران جنگ ایران و عراق دست گذاشته‌اند که کمتر به آنها پرداخته شده است.
کامبیز دیرباز بازیگر نام آشنای این فیلم درباره سوژه روایت این فیلم گفته است: ما چند خلبان مثل شهید عباس بابایی و دوران داریم که درباره آنها بیشتر صحبت شده که البته قطعاً کافی نیست و در مقابل آنها خلبان‌هایی هستند که اسم آنها را کمتر شنیدیم که اینجا محور قرار گرفته است.
بازیگرانی همچون هادی حجازی‌فر، حامد کمیلی،کامبیز دیرباز، امین حیایی، سام درخشانی،کوروش تهامی، احمد مهران‌فر، رضا یزدانی، کامران تفتی، سعید چنگیزیان، رامین ناصر نصیر،کاظم سیاحی، میلاد رحیمی، رضا آفتابی و هومن علایی در این فیلم بازی کرده اند.
موقعیت مهدی به کارگردانی هادی حجازی فر از دیگر فیلم‌های دفاع مقدسی جشنواره امسال است که به واسطه معرفی شخصیت شهید مهدی باکری در فیلم‌پرتره معرفی شده است.

«صورت فلکی»، «نگهبان شب»، «شب طلایی» اجتماعی‌های جشنواره چهلم
از میان ۲۲ فیلم راه‌یافته به بخش «سودای سیمرغ» چهلمین جشنواره فیلم فجر، بالغ بر ۵۰ درصد آثار (۱۴ فیلم) دارای مضامینی اجتماعی هستند و به‌لحاظ ژانری می‌توان آن‌ها را ذیل گونه «ملودرام» دسته‌بندی کرد. در ادامه مروری کوتاه بر روایت‌های رسمی منتشرشده از این ۱۴ فیلم خواهیم داشت.
صورت فلکی به کارگردانی حسین دارابی از جمله فیلم های اجتماعی در چهلمین جشنواره فیلم فجر است؛ مریلا زارعی و بهروز شعیبی به عنوان زوج اصلی در این فیلم به ایفای نقش پرداخته اند.
اگرچه هنوز اطلاعات رسمی از داستان این فیلم منتشر نشده است اما گفته می‌شود صورتِ فلکی مضمونی اجتماعی دارد و احسان ثقفی نگارش فیلمنامه آن را برعهده داشته است. نویسنده‌ای که در اثر قبلی این کارگردان (مصلحت) نیز او را همراهی کرده است.
رضا میرکریمی هم که جزو فیلم‌سازان باسابقه در حوزه پرداختن به مضامین اجتماعی است، این بار نگهبان شب را با فیلم‌نامه‌ای مشترک با محمد داوودی کارگردانی کرده است. میرکریمی و داوودی که پیش از این تجربه همکاری موفقی را در قصرشیرین داشتند این بار داستان یک خانواده شهری را دستخوش روایت فیلم تازه خود کرده‌اند.
از ستارگان آن می‌توان به ترکیبی از ستاره های سینمایی و تلویزیونی از جمله زهرا اسلامی، صفورا خوش طینت، علی اکبر اصانلو، علی غابشی، فهیمه هرمزی، کیومرث پوراحمد، لاله مرزبان، محسن کیایی، محمدصادق ملک، مهراد اکبرآبادی، نوید بانی، ویشکا آسایش و … اشاره کرد که در این فیلم بازی کرده اند.
شب طلایی با نام پیشین شمش طلا فیلمی به نویسندگی و کارگردانی یوسف حاتمی‌کیا پسر ابراهیم حاتمی کیاست؛ این برای اولین بار است که ابراهیم حاتمی‌کیا به عنوان تهیه‌کننده مستقل در جشنواره فیلم فجر حضور دارد.
این فیلم به موضوع روابط پیچیده درون یک خانواده می‌پردازد که در دوران کرونا با بحرانی جدی مواجه می‌شوند.
در خلاصه قصه این فیلم آمده است: در خانه قدیمی مادربزرگ، همه دور هم جمع شده‌اند تا جشن تولدی برای مادربزرگ بگیرند. همه چیز خوب پیش می‌رود تا این که داماد خانواده سر می‌رسد و شمش طلایش را می‌خواهد و بعد از گشتن خانه متوجه نبودن شمش طلا می‌شوند و ... .
شب طلایی در کنار سویه‌های اجتماعی، احتمالاً نیم‌نگاهی به مسائل روز اقتصادی نیز خواهد داشت.
یوسف حاتمی کیا تا پیش از فیلم شب طلایی، تجربه ساخت فیلم کوتاه و مستند را در کارنامه خود دارد و در اولین تجربه سینمایی خود با بازیگران سرشناسی همکاری کرد.
چهره‌هایی چون حسن معجونی، یکتا ناصر، مریم سعادت، بهناز جعفری، مسعود کرامتی، سوگل خلیق در آن ایفای نقش می‌کنند.
شادروان به کارگردانی حسین نمازی و تهیه‌کنندگی عباس نادران، دیگر فیلم اجتماعی جشنواره امسال است که با نگاهی متفاوت به شرایط زندگی یک خانواده حاشیه‌نشین پرداخته است.
نکته مهم آن این است که به رغم پرداختن طبقه پایین‌شهری، فیلم لحن تلخ و گزنده‌ای ندارد. این فیلم روایتی شیرین از یک ملودرام اجتماعی در بستر خانواده‌ای حاشیه‌نشین است
سینا مهراد، گلاره عباسی، نازنین بیاتی، بهرنگ علوی، رویا تیموریان، رضا رویگری و بهرام ابراهیمی و… بازیگران این درام هستند.
همچنین در این فیلم پربازیگر، چهره های تئاتری چون ایمان برات‌پور، محسن مهری، سجاد رضایی، حافظ نبی‌زاده، بهناز نادری، اعظم کبودیان، فرناز صالحتاش، الهه افشاری، بابک جعفریه، مریم افشار و محمدموسی اکبری نیز نقش‌آفرینی می‌کنند.
ماهان ساخته حمید شاه‌حاتمی هم از دیگر فیلم‌های جشنواره امسال است که داستان آن از یک اتفاق واقعی الهام گرفته است.
علی شاه حاتمی تهیه کننده و کارگردان سینما که پس از سال ها دوری از هنرهفتم به تازگی فیلم سینمایی ماهان را به تهیه کنندگی خود و کارگردانی حمید شاه حاتمی جلوی دوربین برده است.
این فیلم روایت جوانی است که بالاخره به آرزویش می رسد؛ آرزوی این جوان رسیدن به تئاتر و بازیگری در تئاتر است. او همیشه نقش های کوچک و بی اهمیتی را ایفا می کرد. اما حالا به او نقش اصلی پیشنهاد شده است. اما با چالش بزرگی روبرو می شود. چالشی که مسیر زندگی و کاری او را تغییر می دهد. بیماری سرطان زندگی ماهان را از این رو به آن رو می کند.
همایون ارشادی، رامین ناصرنصیر، امیررضا نظری، نگار جوکار و وحید رحیمیان بازیگران اصلی این درام اجتماعی هستند.
فیلم سینمایی دِرب جدیدترین ساخته هادی محقق به تهیه‌کنندگی رضا محقق است که نماینده‌ای از سینمای هنری در چهلمین جشنواره فیلم فجر محسوب می‌شود.
دِرب که در استان کهگیلویه و بویراحمد و در روستاهای اطراف شهر سوق فیلمبرداری شده، داستان ماموری است که از طرف اداره برق ماموریت دارد تا قطعی برق در روستایی را درست کند. این قطعی برق در یکی از خانه های این روستا اتفاق افتاده است که این مامور می خواهد به آن سر و سامان دهد. هادی محقق در نقش اصلی این فیلم ایفای نقش کرده است
هادی محقق، محمد اقبالی، عبدالله نوری، امیرعباس اسکندری، حمدالله عزیزی، ماهتاب عزیزی، طلوع خان‌جهان بازی، امیر مهدی نوری، یاور تخشا و عیسی خیبرمنش از جمله بازیگران این فیلم سینمایی هستند.

«شهرک»، «بی‌مادر» و «بی‌رویا» فیلم‌اولی‌های ۱۴۰۰
شهرک به کارگردانی علی حضرتی، بی‌مادر به کارگردانی سیدمرتضی فاطمی و بی‌رویا به کارگردانی آرین وزیردفتری، هر سه جزو آثار کارگردانان فیلم‌اولی جشنواره امسال هستند که در خلاصه داستان هر سه آن‌ها بر «وجه اجتماعی» قصه تأکید شده اما جزئیات بیشتری از روایت آن‌ها بیان نشده است.
کاظم دانشی هم از دیگر فیلم‌اولی‌های جشنواره امسال است که علفزار را با تهیه‌کنندگی بهرام رادان و مضمونی اجتماعی به جشنواره رسانده است.
علفزار به نویسندگی و کارگردانی کاظم دانشی و تهیه کنندگی بهرام رادان محصول سال ۱۴۰۰ و در ژانر اجتماعی درباره یک پرونده قضایی ساخته شده و نکته جالب این فیلم روایت آن است که بر مبنای یک داستان واقعی عمدتا در یک دادگاه می‌گذرد.
در خلاصه قصه این فیلم آمده است: بعضی رازها بهتره فاش بشن، برخی هرگز… باید دفن بشن یه جایی دور از دسترس، برای همیشه.
پژمان جمشیدی، سارا بهرامی، ستاره پسیانی، ترلان پروانه، مائده طهماسبی، رویا جاویدنیا، فرخ نعمتی، سیروس همتی و مهدی زمین پرداز بازیگران این فیلم سینمایی هستند.
ملاقات خصوصی از دیگر فیلم‌های کارگردانان فیلم‌اولی در جشنواره امسال است.
ملاقات خصوصی فیلمی به تهیه‌کنندگی امیر بنان، نویسندگی امید شمس، بهمن ارک و علی سرآهنگ و کارگردانی امید شمس محصول سال ۱۴۰۰است؛ این فیلم که در بخش سودای سیمرغ چهلمین دوره جشنواره فیلم فجر حضور دارد روایتگر داستانی عاشقانه است و عشق دو جوان که در کشاکش زندگی شیرین به دور از هیاهوی شهر اتفاق می‌افتد را بیان می‌کند.
پری ناز ایزدیار، هوتن شکیبا، ریما رامین فر، رویا تیموریان، سیاوش چراغی پور، شیرین آقا کاشی، نادر فلاح، حسین پارسایی، پیام احمدی نیا، جواد قامتی، ایمان شمس، امیر حسین بیات، علیرضا زارع پرست، معصومه احمدزاده، فرهاد شهبازی، حسین شفیعی گروه بازیگران ملاقات خصوصی را تشکیل می‌دهند.